რა კავშირია ბარბარობასა და ლობიანებს შორის?
17 დეკემბერს, წმიდა დიდმოწამე ქალწულის, ბარბარეს ხსენების დღეს ლობიანებს აცხობენ. რა კავშირიშია ეს ტრადიცია დღესასწაულთან?
ქრისტიანული ბარბარეს კულტი წარმოიშვა და გავრცელდა აღმოსავლეთის მართლმადიდებელთა შორის. ევროპის კათოლიკურ ქვეყნებში მიაჩნდათ ცეცხლისა და ქარიშხლისაგან მფარველ წმინდანად, იგი აგრეთვე მიაჩნდათ ხელოსანთა მფარველად. მორწმუნე ქართველებს იგი წარმოდგენილი ჰყავდათ როგორც ქალების, ფურების და საერთოდ ბუნების ნაყოფიერების მფარველი ქალღვთაება. ბარბარობა საქართველოში წინაქრისტიანული ხანის წარმოდგენებსაც შეიცავს. ქართველები ბარბოლს, ბარბლაშის (სვანეთი) და ბარბალეს სახით თაყვანს სცემდნენ ამავე სახელწოდების წინაქრისტიანული მზის ადგილობრივ ღვთაებას.
ქართულ წარმართულ პანთეონში აქტიური ადგილი ეკავა მზის ღვთაებას და მის დედას აისს–ბარბალეს. მათდამი პატივსაცემად დღესასწაულზე აცხობდნენ მზის დისკოს ფორმის ღვეზელებს, ყველიან და კვერცხიან კვერებს (დაახლოებით ხაჭაპურის მსგავსს). ამ კვერებს მზის საპატივცემულოდ მრგვალი ფორმა და ყვითელი გული ქონდა…
როდესაც გაქრისტიანდა ქვეყანა, არსებული წარმართული წმინდანისა და ახალი ბარბარეს სახელების ფონეტიკური დამთხვევის გამო მოხდა მათი შერწყმა. შედეგად აღინიშნებოდა ბარბარობა ბარბალობის წესების რამდენადმე შენარჩუნებით. თუმცა ბარბარობა მარხვას ითვალისწინებდა, ყველი და კვერცხი კი აღარ გამოდგებოდა. შედეგად ფარშის სახით მზის ფორმის კვერებში გაჩნდა ყველაზე ხელმისაწვდომი სამარხო პროდუქტი – ლობიო.
სავარაუდოდ, ლობიოს შემოსვლამდე მისი გულსართი ოსპით, ცულისპირათი ან მუხუდოთი მზადდებოდა. ბარბარობის ლობიანებს კი ასე ამზადებენ: მოხარშულ ლობიოს შეუდგამენ გამდინარე წყალს, გადააცლიან ფერფლს და დაჭყლეტენ, შეანელებენ მარილითა და წიწაკით, ჩადებენ საფუვრიან ცომში და ხაჭაპურებივით აცხობენ. ტრადიციულად, ლობიანები თონეში ცხვება, მაგრამ ჩვეულებრივ ოჯახის პირობებში ტაფაზე და ღუმელშიც აცხობენ. არასამარხვო ლობიანების გულსართი ღორის ქონით ან ლორთან ერთად მოხარშული ლობიოთი კეთდება. სამარხვო ვარიანტში კი ცხოველურ ცხიმს ზეთი ცვლის.
თანამედროვე საქართველოში ლობიანის რამდენიმე სახეობაა. გულსართს ზოგი დიასახლისი მწვანილსა და სხვადასხვა სანელებელს უმატებს. ცომად კი გამოიყენებენ როგორც ტრადიციულ საფუვრიან, ასევე ნახევრად ფენოვან და ფენოვან ცომსაც. ლობიანები განსხვავდება ფორმის მიხედვითაც.
ასე იქცა ლობიანი ბარბარობის დღესასწაულის მთავარ კერძად.თუმცა, საეკლესიო პირების განმარტებით, ლობიანის ცხობა წმ. ბარბარეს დღეს წარმართულია. მისი გამოცხობა და მიღება ყოველთვის შეიძლება, მაგრამ წმიდა ბარბარესთან არაფერ კავშირშია.